Rola wapnowania gleby w sadzie

Duża część sadowników nawozi już swoje sady na podstawie wyników badań gleby otrzymanych ze Stacji Chemiczno-Rolniczych ale jest też pewna grupa która w dalszym ciągu nawozi sady w „ciemno” (na oko). Takie nawożenie wcześniej czy później prowadzi do sytuacji skrajnych, a więc występowania objawów deficytu bądź co gorsze do nadmiaru niektórych składników. Efektem tego jest pogorszenie się jakości owoców, spadek plonów, wzrost kosztów produkcji oraz degradacja środowiska naturalnego.

Odpowiedni odczyn gleby (pH) jest bez wątpienia jednym z ważniejszych czynników decydujących o prawidłowym odżywianiu się drzew i krzewów w trakcie wegetacji. Pozwala również na wykorzystanie przez rośliny naturalnej zasobności gleby w składniki pokarmowe oraz poprawia jej strukturę. Wszystko to korzystnie wpływa nie tylko na rozwój systemu korzeniowego, lecz także na zdolność gleby do zatrzymywania wody, oraz umożliwia prawidłowy rozwój mikroorganizmów glebowych. Pozwala efektywne wykorzystanie zastosowanych nawozów, czyli uzyskanie wysokiego plonu roślin o dobrej jakości.

Klasy odczynu gleb

Wymagania roślin sadowniczych względem odczynu (pH) gleby

Poszczególne gatunki roślin sadowniczych różnią się wymaganiami względem odczynu (pH) gleby. Gatunki pestkowe mogą być uprawiane na glebach o nieco wyższym pH (mniej kwaśnych) niż gatunki ziarnkowe czy rośliny jagodowe (z wyjątkiem winorośli). Najczęściej drzewa owocowe tolerują nieodpowiedni odczyn gleby, niemniej jednak rosną i plonują najlepiej na glebach o odpowiednim pH.

Przyczyny zakwaszania się gleb

Zakwaszenie się gleb jest procesem naturalnym, którego najistotniejszą przyczyną jest wymywanie wapnia oraz magnezu przez przesiąkające wody opadowe w głąb gleby. Ponadto rolnicze użytkowanie ziemi prowadzi do stopniowego zmniejszenia zasobów wapnia
i magnezu w glebie. Zakwaszeniu gleb sprzyja również stosowanie niektórych nawozów azotowych (np. siarczan amonu, mocznik) oraz ujemne oddziaływanie przemysłu poprzez zanieczyszczoną atmosferę głównie związkami siarki i tlenkami azotu, które przenikają do gleby z opadami deszczu, śniegu i pyłu.

Wpływ odczynu gleby na przyswajalność składników pokarmowych dla roślin

Odczyn gleby w bardzo istotny sposób wpływa na dostępność składników pokarmowych dla roślin. W warunkach niskiego pH najbardziej dostępne dla roś­lin są mikroelementy metaliczne, zwłaszcza żelazo i cynk, najsłabiej zaś wapń i potas. Na glebach alkalicznych (o pH powyżej 7,5) drzewa owocowe cierpią na chlorozę wapienną spowodowaną silnym ograniczeniem pobierania żelaza z gleby. Na glebach bardzo kwaśnych obserwujemy najczęściej zahamowanie wzrostu drzew, niewielkie przyrosty długopędów, redukcję wielkości blaszek liściowych, słabe wiązanie owoców oraz niedorastanie owoców do charakterystycznej wielkości. Zmiany te spowodowane są przede wszystkim zahamowaniem wzrostu systemu korzeniowego, ograniczeniem pobierania wielu składników mineralnych, zwłaszcza fosforu, wapnia, magnezu, a także molibdenu, niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju drzew. Gleby kwaśne są zazwyczaj ubogie w dostępny dla roślin bor, co w przypadku wielu gatunków sadowniczych, na przykład jabłoni, grusz czy wiśni, ma negatywny wpływ na prawidłowe tworzenie się zawiązków owocowych.

Rola wapnowania

Zabiegiem ograniczającym niepożądane skutki zakwaszenia gleby jest wapnowanie, które ma na celu:

• doprowadzenie pH gleby do wielkości optymalnych dla uprawianych gatunków roślin,
• pokrycie strat wapnia i magnezu,
• poprawienie struktury gleb lekkich i ciężkich, poprzez zlepianie się cząstek glebowych tworząc strukturę gruzełkowatą, która ułatwia dostęp wody i powietrza do korzeni roślin,
• zwiększenie efektywności nawożenia mineralnego jak i organicznego,
• usunięcie toksycznych dla roślin jonów glinu i manganu,
• udostępnienie roślinom takich składników mineralnych jak: azot, fosfor i molibden,
• wiązanie metali ciężkich w związki nierozpuszczalne (ołów, chrom, miedź i cynk),
• utrzymanie właściwej jakości próchnicy.

Nawozy wapniowe

Do odkwaszania gleb służą nawozy popularnie nazywane wapnami, które obok regulacji kwasowości gleby zwiększają dostępność wielu składników pokarmowych dla roślin oraz poprawiają właściwości fizyczne gleby, co korzystnie wpływa również na rozwój mikroorganizmów glebowych regulujących równowagę pomiędzy substancją organiczną i składnikami mineralnymi gleby.

W zależności od surowców użytych do wytworzenia "wapna" (najczęściej skały wapienne lub wapniowo-magnezowe) nawozy do odkwaszania gleb występują w formie węglanowej lub tlenkowej. Forma nawozu jest jednym z ważniejszych czynników decydujących o efektywności wapnowania, a zatem o szybkości odkwaszania gleby. Decydującą rolę w tym zakresie odgrywa rozpuszczalność nawozów w wodzie. Spośród nawozów do odkwaszania gleb najłatwiej rozpuszczają się formy tlenkowe nawozów, znacznie trudniej natomiast węglanowe. Dlatego też poleca się stosowanie wapna tlenkowego przede wszystkim na glebach ciężkich, gliniastych, zaś węglanowego na glebach lekkich, piaszczystych. Stosowanie szybko działających nawozów tlenkowych na glebach lekkich może prowadzić do niszczenia struktury tych gleb, co oznacza w praktyce pogorszenie się ich właściwości decydujących o ich żyzności. Formy wapnia i magnezu występujące w nawozach do odkwaszania gleb są najczęściej trudno rozpuszczalne w wodzie, co sprawia, że efekt stosowania tych nawozów w postaci zmniejszenia kwasowości gleby może być zauważalny po odpowiednio długim czasie, najszybciej jednak dopiero w następnym sezonie. Proces przechodzenia form wapnia zawartych w nawozach do odkwaszania w formy aktywnie działające w glebie wymaga przede wszystkim dobrej wilgotności gleby oraz czasu. Warto również pamiętać, że na glebach ciężkich, gliniastych efektywność wapnowania jest mniejsza, co sprawia, że na tego typu glebach dawki nawozów do odkwaszania powinny być większe.

Jednorazowe dawki "wapna" (w przeliczeniu na CaO), w zależności od kategorii  agronomicznej gleby.

O skuteczności, a właściwie szybkości działania nawozów do odkwaszania gleby decydować będzie również forma nawozu. Zdecydowanie szybciej działać będą nawozy bardziej rozdrobnione oraz te zawierające więcej wapnia, a przede wszystkim magnezu. Odkwaszające właściwości "wapna" znacznie szybciej będą zauważalne, jeśli nawóz zostanie wymieszany z glebą, co ułatwi jego rozpuszczanie się w wodzie w niej zawartej. Dlatego wapnowanie przeprowadzamy późnym latem i jesienią, gdy wykonuje się zabiegi agrotechniczne umożliwiające wymieszanie nawozu z wierzchnią warstwą gleby (podorywki, orki, kultywatorowanie). W uprawie roślin wieloletnich, a zwłaszcza sadowniczych, efektywność wapnowania jest mocno ograniczona poprzez konieczność stosowania "wapna" jedynie powierzchniowo. W tym przypadku nawozy do odkwaszania gleb należy stosować jesienią, tak aby do wiosny zdążyły przeniknąć do głębszych warstw gleby wraz z wodą opadową. Stąd bardzo ważna jest regulacja odczynu gleby przed założeniem sadu, bo w trakcie jego prowadzenia jest to trudne i często mało efektywne. Warto również pamiętać, by nie wapnować gleb świeżo nawożonych nawozami naturalnymi, na przykład obornikiem, bowiem może to prowadzić do trwałego uszkodzenia roślin, zwłaszcza młodych.